Dược liệu quý: Trà tím Phú Thọ

Trà búp tím vì thế vốn được người Nhật Bản và Trung Quốc tôn sùng vì có chất chống tia phóng xạ, giàu antoxian chống oxy hóa, thường dùng trong các loại thuốc chữa bệnh, phòng chống ung thư. Một trong những cái nôi của cây trà búp tím ở Việt Nam là tỉnh Phú Thọ.

Theo chỉ dẫn của người dân, chúng tôi lên gò Núi Trưởng, khu 4, xã Thái Ninh, huyện Thanh Ba, Phú Thọ để tìm những cây trà có “ngọn màu tím giống như màu mận chín, cuống lá non màu đỏ, có khi búp lá cũng đỏ hoặc tím.”

Ông Bùi Văn Phi, nay đã gần 80 tuổi, dẫn tôi lên đồi xem những cây trà búp tím của gia đình, những cây trà gốc xù xì mọc xen lẫn dưới tán keo. Giống trà này có đặc điểm là lá nhỏ, mỏng, thuôn dài, lá và búp màu tím, mặt trên của lá tím nhạt sau chuyển thành xanh, mặt dưới tím đậm.Mấy chục gốc trà cổ còn lại đến ngày nay mọc tự nhiên như cây rừng.

Việc thu hái lúc làm, lúc không, chủ yếu là chế biến thủ công để sử dụng trong gia đình, bán cho khách đặt trước hoặc dùng làm quà biếu. Theo ông Phi, trà búp tím có màu nước vàng sánh, vị đượm, được nước, sau 5 – 7 lần châm nước vẫn giữ được vị trà. Được làm hoàn toàn thủ công nên trà búp tím có vị hơi chan chát, đăng đắng, sau đó là vị ngọt dần mà các loại trà khác không có được. Ước tính, những gốc trà búp tím nhà ông Phi đã hơn 100 năm.

TS Nguyễn Văn Ngọc, Phó Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc, đã có hơn 30 năm gắn bó với cây trà cho biết: Trà búp tím có từ lâu đời, phân bố chủ yếu ở hai tỉnh Phú Thọ và Thái Nguyên, là một trong hai biến chủng của giống trà trung du nên phát triển ổn định, thích nghi với đất nghèo dinh dưỡng của vùng đồi, thời tiết khắc nghiệt, khô hạn, sâu bệnh.

Theo phân tích của Viện nghiên cứu trà Kenya, với 25 năm kinh nghiệm nghiên cứu các giống trà tím cho thấy, trong búp và lá trà tím có nồng độ chất chống oxy hóa cao hơn các giống trà khác. Trên thế giới, người ta đã tách chiết các chất chống oxy hóa trong trà búp tím làm chất bảo quản thực phẩm và thuốc bồi bổ sức khỏe.

Ông Ngọc nhấn mạnh: “Giống chè trung du búp tím quý hiếm này nếu được phát triển sẽ tạo ra một thương hiệu riêng, một loại chè đặc biệt cao cấp không chỉ sử dụng làm nước uống mà còn có tác dụng trong y học phòng chữa một số bệnh, đặc biệt ngăn ngừa phóng xạ, chống ung thư.”

Từ bao đời nay, người dân ở các tỉnh trung du thường hái lá trà nói chung, trà búp tím nói riêng để đun nước tắm cho trẻ sơ sinh và tắm rửa cho phụ nữ mới sinh. TS Dương Trung Dũng, khoa nông học, Đại học Nông lâm Thái Nguyên, chủ nhiệm đề tài “Khai thác và phát triển cây chè trung du búp tím”, cho biết: “Khi phân tích thành phần hóa học, chúng tôi nhận thấy hàm lượng catechin trong chè tím cao hơn nhiều so với chè xanh. Đây là chất có tác dụng ngăn ngừa, đào thải, kìm hãm chất gây ung thư, giảm kích thước khối u, chống phóng xạ.”